قالی بافی بعد از شاه عباس – ( ۱ )

تاریخ : ۵ خرداد ۱۳۹۶
نقل از کتاب بهارستان دریچه‌ای به قالی ایران
تألیف : غلامعلی ملول
بعد از مرگ شاه عباس اول در سال 1038 ﻫ .ق. ( 1629 م. ) ، چهار تن از شاهان صفوی بر ایران حکومت کردند شاه صفی 13 سال ، شاه عباس دوم 25 سال ، شاه سلیمان اول 27 سال ، و شاه سلطان حسین 28 سال . حکومت این چهار تن تقریباً 93 سال به طول انجامید و به علت آن که آنان بیشتر وقت خود را به عیاشی و خوش‌گذرانی و توطئه برای قتل‌های سیاسی و تشکیل حرم سرا گذرانیدند ، مملکت ایران در همۀ شئون دچار ضعف و سستی شد و به سراشیبی سقوط و انحطاط افتاد .
شاه سلطان حسین از فقه بی‌اطلاع نبود و خود را « ملّا » می‌نامید . او مردی ضعیف‌النفس و موهوم پرست بود و موجب نابودی سلطنت صفویان شد . در سال 1135 ﻫ .ق. ( 1722 میلادی ) ، لشگریان افغان به فرماندهی محمود افغان به سهولت از قندهار به اصفهان رسیدند و شاه سلطان حسین ، با دست خود تاج شاهی را تسلیم محمود افغان کرد و او را فرزند خود خواند . بعد از محمود افغان ، اشرف افغان به حکومت رسید . تسلط افغان‌ها بر ایران حدود 8 سال به طول انجامید و سرانجام اشرف افغان پس از شکست از ندرقلی ( نادر شاه ) در مهماندوست ، به اصفهان گریخت و شاه سلطان حسین را که در زندان به سر می‌برد ، از خشم زیاد و عصبانیت به هلاکت رسانید .
جانشینان شاه عباس به هنرمندان و اعتلای هنر توجهی چندان نداشتند . در زمان حکومت جانشینان شاه عباس ، به علت عدم حمایت دربار ، تمام هنرها از جمله قالی‌بافی دچار سردرگمی ، بی‌نظمی و ضعف شد امّا نباید تصور کرد هنر و هنرمند حتی در زمان شاه سلطان حسین که یکی از بی‌لیاقت‌ترین شاهان بوده است ، به کلی از میان مردم رخت بر بسته است . دلیل این مدّعا شکوه و عظمت کاشی‌کاری‌های مدرسۀ چهارباغ اصفهان است . همچنین ، در فلزی این مدرسه یکی از شاهکارهای هنر قلمزنی توأم با ملیله کاری است که در زمان او ساخته شده است و به تنهایی مهارت طراحان و قلمزنان آن دوره را اثبات می‌کند .
در هنگام محاصره و فتح اصفهان و در دوران حکومت افغان‌ها ، آنچه از کارگاه‌های قالی‌بافی مانده بود ، نابود شد . باقی هنرمندان و استادکاران نیز که پراکنده شده بودند ، پس از مدتی بدرود حیات گفتند و کسی جایگزین آنان نشد .
پس از فتح اصفهان توسط افغان‌ها ، دو پادشاه دیگر از آخرین شاهان صفوی 14 سال اسماً بر ایران حکومت کردند : شاه طهماسب دوم از 1135 تا 1144 ﻫ .ق. ( 1731- 1722 م.) و فرزند هشت ماهۀ او ، شاه عباس سوم ، از 1144 تا 1148 ﻫ .ق. ( 1735- 1731 م.) .
در سال 1148 ﻫ .ق. نادرشاه پس از خلع شاه عباس سوم بر تخت سلطنت نشست . یازده سال حکومت نادر شاه بیشتر به لشکرکشی و جنگ و خون‌ریزی گذشت و برای هنر و پرداختن به آن مجالی به دست نیامد .با وجود این ، تصویری از نادرشاه افشار در حالی که روی یک قالی بزرگ با طرح شاه عباسی نشسته در موزۀ ویکتوریا و آلبرت در لندن موجود است .

نادرشاه افشار

نادرشاه فردی دلیر ، سخت گیر ، خشن ، جنگجو و در میدان نبرد کاردان بود امّا متأسفانه فاقد متانت و درایت و سیاست لازم برای رهبری و اداره و سازندگی ایران بود . یکی از بزرگ‌ترین خدمات تاریخی او دفع فتنۀ افغان است . ملت ایران هزینه‌های سرسام‌آور مالی و انسانی لشکرکشی‌ها و کشورگشایی‌های وی را تحمل کرد امّا به ثبات و آرامش و سازندگی و پیشرفت دست نیافت . در سال 1160 ﻫ .ق. ( 1747 م.) عده‌ای از سران افشاریه و قاجاریه به چادرش ریختند و او را به قتل رساندند .