تاریخ : ۱ خرداد ۱۳۹۶
هنر در فرش
نقل از کتاب بهارستان دریچه‌ای به قالی ایران
تألیف : غلامعلی ملول
نوزاد ایرانی روی فرش زاده می‌شود و تا چند ماهگی روی فرش چهار دست و پا راه می‌رود و دیده بر فرش دارد و قبل از دیدن گل و شکوفه و برگ در طبیعت ، گل‌ها و آرایه‌های رنگارنگ فرش را می‌بیند و با آن‌ها بازی می‌کند . بنابراین ، فرش نخستین معلم هنر کودک ایرانی است . این معلم اول ، از طفولیت به ما می‌آموزد که چه فرم و شکل‌هایی و با چه تناسباتی زیبا هستند . به ما می‌آموزد و در ذهن ما می‌گنجاند که چه رنگ‌هایی و چه اجتماعی از رنگ‌ها در کنار هم دلنشین هستند . ما در کودکی ، زیبایی و زیبا را از فرش می‌آموزیم و معیارهای زیبایی‌شناسی را فرش به ما دیکته می‌کند . فرش هماهنگی و توازن بین فرم‌ها و رنگ‌ها را به ما یاد می‌دهد تا این آموزه‌ها برای معیار سنجش زشتی و زیبایی شوند .
فرش بیشتر از هر اثر هنری دیگری در ایران استفاده شده و در معرض دید عموم قرار گرفته است ، و بیشتر از هر اثر هنری دیگری افکار عمومی را شاداب کرده و متقابلاً از سرچشمه‌های لایزال و بی‌شمار وگوناگون نقد و بررسی و تحلیل آحاد ایرانیان طی سالیان دراز سیراب شده است و از این طریق ، آن چنان با فرهنگ ملی ما دادوستدی تنگاتنگ داشته که خود یکی از ارکان هویت ملی ما شده است .
طراحی فرش هرچند از نظر به کارگیری موضوعات گوناگون و تعدد آن‌ها با محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده است اما انسان‌های بی‌شماری در طول تاریخ ، آرایه‌ها و طرح‌ها را به اشکال گوناگون تغییر داده‌اند یا تبدیل و تکمیل کرده‌اند ، یا آرایه‌ها و طرح‌های جدیدی ابداع کرده‌اند . هرکس چیزی از آن‌ها آموخته و چیزی به آن‌ها افزوده است . حتی زبده‌ترین نگارگران نیز افتخار طراحی چند فرش را نصیب خود کرده‌اند . در نتیجه ، فراوانی و گوناگونی اشکال هر آرایه ، محدودیت‌های کاربرد موضوعات مختلف را جبران کرده است . می‌توان گفت که امروزه امکاناتی که از نظر فرم و آرایه و طرح در اختیار طراحان فرش هست قابل مقایسه با مجموع امکاناتی است که از این نظر در اختیار نگارگران مینیاتور ، تذهیب ، گل و مرغ ، تشعیر و طراحان گچ‌بری ، قلم‌زنی و کاشی‌کاری است .
رابطۀ رشته‌های مختلف هنری با هنر فرش ، مانند رابطۀ رودخانه با دریا است . هر آرایه ( و هر رنگ و هر شکل و هر نوعی از هارمونی و تناسب ) وقتی در رشته‌ای از هنرها به اوج و کمال نزدیک می‌شود خود یا عصارۀ آن به فرش روانه می‌شود و طراحان فرش از آن آرایه‌ها در طراحی فرش بهره می‌گیرند . افراد بی‌شماری ناخودآگاه و یا آگاهانه این آرایه‌ها را در فرش نقد و بررسی و تجزیه و تحلیل می‌کنند . این نقد و بررسی که طبیعی‌ترین و نافذترین نوع نقد و بررسی آثار هنری است ، به تدریج و به طور مستمر به طراحان فرش منتقل می‌شود . در نتیجۀ این نقدها و استقبال جامعه از یک آرایه ، آن آرایه ( فرم یا ترکیب یا رنگ‌آمیزی و یا طرح ) هر روز زیباتر و خوش‌تراش‌تر می‌شود ، و چون به کمال رسید همچون آرایه‌های شاه عباسی ، سنتی و ابدی می‌شود ؛ به نحوی که می‌توان گفت هر آرایۀ شاه عباسی به تنهایی غزل نغز و شیوایی است که ملتی شاعر در طول تاریخ آن را سروده است و همین ، رازِ پایداری این آرایه‌ها است .